Nghệ thuật thưởng trà trong văn hoá Việt Nam 

Văn hóa và nghệ thuật thưởng trà của người Việt từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của dân tộc. Từ chén trà buổi sớm, đến những khoảnh khắc sum họp gia đình hay cuộc chuyện trò thân mật giữa bạn bè, trà đã thấm vào từng hơi thở, từng khoảnh khắc bình dị của cuộc sống. Với người Việt, trà không chỉ là một loại thức uống mà còn là một biểu tượng văn hóa, một cách để bày tỏ lòng thành, sự kính trọng và tình thân ái.

1. Nguồn gốc và sự phát triển của văn hóa thưởng trà Việt Nam

Trà đã xuất hiện tại Việt Nam từ hàng ngàn năm trước, gắn liền với những truyền thống và phong tục cổ xưa. Ban đầu, trà chủ yếu được sử dụng trong các tầng lớp quý tộc, vua chúa và các danh gia vọng tộc. Những loại trà quý như trà sen, trà lài được dâng lên vua chúa, trở thành một phần của lễ nghi cung đình. Thời đó, việc pha trà là cả một nghệ thuật tinh tế, từ việc chọn lá trà, nước pha, cho đến cách thức uống trà đều mang tính cầu kỳ và nghiêm túc.

Tài liệu lịch sử ghi nhận rằng từ thời kỳ phong kiến, trà đã là một sản phẩm quý báu, được dâng tiến như một loại phẩm vật trong các nghi lễ triều đình. Câu chuyện "Liễn có tiến cống nhà Tống vàng, lụa, sừng tê, ngà voi và trà thơm" chính là một minh chứng rõ ràng cho giá trị của trà trong đời sống cung đình. Không chỉ dừng lại ở đó, trà còn xuất hiện trong các tác phẩm kinh điển và được nhắc đến như một biểu tượng văn hóa.

Trong Vân Đài Loại Ngữ của Lê Quý Đôn (1726-1784), ông đã ghi lại rằng: "Trà là một loại cây quý ở Phương Nam, cây như Qua lô, lá như chi tử (dành-dành) hoa như tường vi trắng (loại hoa hồng nhỏ) quả như Tinh Biền Lư, nhị như đinh hương, vị rất hàn." Qua đó, chúng ta có thể thấy, từ rất sớm, người Việt đã biết trân trọng và sử dụng trà như một món quà của thiên nhiên.

Tuy nhiên, theo thời gian, văn hóa thưởng trà đã dần lan rộng ra khắp các tầng lớp trong xã hội. Trà trở nên gần gũi, thân thuộc với người dân hơn, không phân biệt giàu nghèo hay giai cấp. Từ chén trà trên bàn thờ tổ tiên, đến những tách trà nóng trong những buổi trò chuyện hằng ngày, trà đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của người Việt..

2. Trà trong văn chương và thi ca Việt Nam

Trà không chỉ là một thức uống phổ biến trong đời sống hàng ngày của người Việt mà còn là nguồn cảm hứng dồi dào trong văn chương và thi ca. Từ những trang sách cổ điển đến những áng thơ hiện đại, trà đã trở thành biểu tượng tinh tế cho những triết lý sống, cảm xúc và tâm hồn của con người Việt Nam.

Trong văn chương, trà xuất hiện như một hình ảnh dung dị nhưng chứa đựng sâu sắc những giá trị văn hóa và triết lý nhân sinh. Chén trà thường gắn liền với những khoảng khắc lắng đọng, khi con người tạm gác lại những bộn bề của cuộc sống để chiêm nghiệm về những giá trị đích thực. Nhà văn Nguyễn Tuân, trong tác phẩm Chén trà trong sương sớm, đã khắc họa hình ảnh chén trà như một biểu tượng của sự thanh tịnh và tĩnh lặng, giúp con người tìm lại được sự cân bằng trong tâm hồn giữa những biến động của thời gian.

Trong thi ca, trà được ví như dòng chảy của thời gian, như sự trường tồn của tâm hồn con người trước những đổi thay của cuộc đời. Những câu thơ về trà thường mang đến cảm giác thanh thản, nhẹ nhàng, và lắng đọng, thể hiện sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên. Nguyễn Du trong Truyện Kiều đã từng nhắc đến trà như một biểu tượng cho những phút giây thư thái, khi con người tìm đến thiên nhiên để tìm lại sự bình yên: 

“Thoang thoảng hương trà thơm bay,
Tâm tư chợt lắng, lòng say đắm đời."

Những vần thơ về trà cũng thường mang theo nỗi hoài niệm, gợi nhớ về những kỷ niệm xưa cũ, những tình cảm sâu lắng khó phai. Chén trà không chỉ là thức uống mà còn là nơi con người gửi gắm tâm tư, tình cảm, và những suy tư về cuộc sống. 

3. Nghệ thuật thưởng trà của người Việt

Nghệ thuật thưởng trà của người Việt có một nét riêng biệt, không cầu kỳ như Trà đạo Nhật Bản, không quy củ như phong cách uống trà của người Trung Quốc, nhưng lại mang đậm chất mộc mạc, tự nhiên và thanh thoát. Trà là một thức uống giản dị nhưng đầy tinh tế. Có lẽ chính vì vậy mà người Việt có câu: "Chén trà là đầu câu chuyện," hay "Trà tam, rượu tứ," nhấn mạnh vai trò của trà trong việc mở đầu cuộc trò chuyện, kết nối con người với nhau.

Thói quen pha trà của người Việt cũng không theo một khuôn mẫu cố định nào mà mang tính ngẫu hứng và sáng tạo. Từ việc sử dụng những loại trà nổi tiếng như trà Thái Nguyên, trà Tân Cương đến những loại trà ướp hương như trà sen, trà nhài, người Việt luôn biết cách tạo nên sự khác biệt trong từng chén trà. Có người thích uống trà đậm đà, có người lại thích vị thanh nhẹ, nhưng điều quan trọng nhất là chén trà phải giữ được hương thơm và vị ngon tự nhiên của nó.

Trong không khí đầu xuân, khi vạn vật đâm chồi nảy lộc, người Việt thường mời nhau chén trà để khởi đầu năm mới với những lời chúc an lành và may mắn. Trà xuân không chỉ là thức uống mà còn là biểu tượng của sự tái sinh, của hi vọng mới. Hương vị nhẹ nhàng và thanh khiết của trà như mang theo hơi thở của đất trời, đánh thức giác quan và lòng người, tạo nên cảm giác tươi mới, thanh tao.

Người ta ngồi bên nhau, nhâm nhi chén trà, cảm nhận từng lớp hương vị lan tỏa, như thể nếm trọn cả một mùa xuân đang tràn về. Trà xanh, với sắc màu tươi tắn, trở thành biểu tượng của niềm tin và khát vọng về một tương lai rực rỡ hơn. Giữa không gian yên bình của những ngày đầu năm, mỗi ngụm trà đều chứa đựng những ước vọng thầm kín, những lời hứa về sự khởi đầu mới.

Nhà thơ Nguyễn Duy, với những câu thơ đầy cảm xúc, đã khéo léo lồng ghép hình ảnh chén trà xuân vào tâm trạng của con người: "Chén trà xuân, người ngồi trầm ngâm,
Nghĩ về năm cũ, ước mơ năm mới,
Trà xanh như hi vọng, niềm tin,
Uống vào lòng, gửi gắm bao tâm sự."

Xem thêm bài viết: Trà Shan Tuyết có nguồn gốc từ vùng nào và quy trình sản xuất như thế nào?

4. Văn hóa mời trà - Sợi dây kết nối cộng đồng

Việc mời trà giống như một nghi thức gắn kết, nơi mà chén trà trở thành cầu nối giữa tâm hồn với tâm hồn. Trà không chỉ làm dịu đi cái nắng hè gay gắt, hay sưởi ấm lòng người trong những ngày đông lạnh giá, mà còn là chất xúc tác giúp câu chuyện trở nên sâu lắng, đậm đà hơn. Trong mỗi buổi trò chuyện, khi tay nâng chén trà, lời nói cũng trở nên dịu dàng, cởi mở hơn, để rồi những tâm tư, nỗi niềm được chia sẻ chân thành, gần gũi. Những buổi thưởng trà không chỉ là dịp để hòa mình vào thiên nhiên mà còn là dịp để suy ngẫm, để tìm về những giá trị giản dị mà sâu sắc của cuộc sống.

Không gian thưởng trà cũng mang đến cho người Việt những khoảnh khắc đầy thi vị. Một chén trà bên bếp lửa hồng trong những đêm đông, hay vài ngụm trà giữa khoảng sân vườn yên tĩnh lúc hoàng hôn buông, tất cả đều gợi lên những ký ức đẹp đẽ, khắc sâu vào tâm trí, trở thành những dấu ấn không thể phai mờ.

Người Việt mời trà không chỉ để thưởng thức hương vị mà còn để chia sẻ những phút giây quý báu bên nhau. Chén trà đơn giản, nhỏ bé, nhưng lại chứa đựng cả một bầu trời tình cảm, là biểu tượng của sự gắn kết, sự đồng điệu trong cuộc sống. Để rồi, qua mỗi chén trà, ta không chỉ thấy hương vị của thiên nhiên, mà còn cảm nhận được cái hồn của con người Việt Nam, của một nền văn hóa đậm đà bản sắc và tình người.

Kết luận

Văn hóa thưởng trà của người Việt không chỉ là một nét đẹp truyền thống mà còn là biểu tượng của tâm hồn, của sự thanh khiết và bình an. Trà đã, đang và sẽ mãi là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của người Việt, dù cho cuộc sống có thay đổi ra sao. Trong mỗi chén trà, người Việt gửi gắm vào đó cả tình yêu, lòng trân trọng và những giá trị tinh thần sâu sắc. Như câu nói của nhà văn Nguyễn Tuân: "Uống trà là để tìm về cái gốc của mình, là để sống chậm lại, để cảm nhận và yêu thương."